Halk Edebiyatı

İslami Dönem’de bir yanda medrese eğitimin-den geçmiş seçkinler arasında Ortak İslam kül-türünün, Arap ve İran edebiyatlarının etkisiyle Divan Edebiyatı ortaya çıkıp gelişirken; öbür yanda halk arasında eski sözlü edebiyat geleneği devam etmiştir.
Genel Özellikler



a) [You must be registered and logged in to see this link.], İslam inancından etkilenmiş; ancak Arap ve İran edebiyatları etkisinden-Divan Edebiyatı’na göre- oldukça uzak kalmıştır. Daha yerli ve millidir.

b) Dilde yabancı etki azdır. Sade halk Türkçesi kullanılmış; söz sanatlarına [You must be registered and logged in to see this link.]’na göre daha az yer verilmiştir. Anlatım daha doğaldır.

c) Genellikle sözlüdür. Yazılı eser azdır.

d) Nazım biçimi ve türlerin bir bölümü ([You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], halk [You must be registered and logged in to see this link.]si...) anonim; bir bölümü (koşma, semai, varsağı, [You must be registered and logged in to see this link.], ilahi, nefes...) sahiplidir.

e) Düzyazıdan çok nazım ([You must be registered and logged in to see this link.]) kullanılmıştır.

f) Nazımda hece ölçüsü (7’li-8’li-11’li) tercih edilmiştir. Bazı halk ozanları ve [You must be registered and logged in to see this link.] şairleri [You must be registered and logged in to see this link.]la da eser vermişlerdir. Nazım birimi dörtlüktür.

g) Yerli nazım biçimleri kullanılmıştır.

h) Yarım uyak ve redif kullanımı tercih edilmiştir. Uyak düzeni yönünden dış etki yoktur.

i) Müzik eşliği devam etmektedir. Türkü, semai, koşma, destan, ilahi, nefes gibi nazım biçimleri, halk hikayeleri ve destanlar, müzik eşliğinde söylenir, anlatılır.
ANONİM HALK EDEBİYATI



Sahibi belli olmayan (anonim) ürünlerden oluşur. Türkü ve mani gibi manzum ürünlerin yanında halk hikayeleri, epope tipi destan, efsane, masal, [You must be registered and logged in to see this link.] ve [You must be registered and logged in to see this link.] türü düzyazılı ürünlerde vardır. Bunların tamamı, kökleri [You must be registered and logged in to see this link.]’e dayanan, halkın ortak malı olan folklor (halkbilim) ürünleridir. Çoğunluğu oluma yazma bilmeyen halk kitleleri arasında doğar, kullanılır ve gelişir. [You must be registered and logged in to see this link.] örneği olarak bahsettiğimiz [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.] ve [You must be registered and logged in to see this link.](lık) da bu edebiyatın öğelerindendir.
NOT



“Epope” tipi [You must be registered and logged in to see this link.]ın İslami Dönem’de devam ettiğini biliyoruz. Bunlar içerisinde [You must be registered and logged in to see this link.]’nin özel bir yeri vardır. XII., XIII ve XIV. yüzyılda Doğu Anadolu ve Kafkasya yörelerindeki Oğuz (Türkmen) boyları arasında oluşan bu anonim [You must be registered and logged in to see this link.], XV. (veya XVI.) yüzyılda bilinmeyen bir sanatçı tarafından yazıya geçirilmiştir. Kitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı Talife-i Oğuzan (Oğuz Boylarının Diliyle Dedem Korkut Kitabı) adını taşıyan eserde 12 hikaye yer alır. Ana teme kahramanlıktır. Oğuz boylarının düşmanlarıyla (bazen) birbirleriyle, (bir iki hikayede) doğaüstü yaratıklarla yaptıkları mücadeleler anlatılır. İçlerinde manzum parçalar vardır. Bütün bu özellikleri dolayısıyla bu hikayeler destana yaklaşır. Türk dili, Türk Folkloru, toplum yapısı, töreleri, ahlak anlayışı,inançları açısından çok önemli bir hazine sayılan bu [You must be registered and logged in to see this link.], Anadolu dışındaki Türk yurtlarında da bilinir. Türkoloji bilimi açısından dünya çapında üne sahiptir. Dede Korkut, hikayelerin hepsinde rolü olan bir ulu kişidir. Kesinlikle hikayelerin yazarı değildir.
NOT



İslami Dönem destanları arasında, Kırgız Türklerine ait [You must be registered and logged in to see this link.]’nın ayrı bir yeri ve önemi vardır. Manas Destanı; yeryüzünde halk arasında yaşayan halk arasında hala yaşayan en büyük doğal destandır. Yüz binlerce dizeden oluşmaktadır ve derleme çalışmaları sürmektedir. Destanda, 9. yüzyılda yaşadığı sanılan Er Manas’ın hayatı etrafında, Kırgız Türkleri’nin tarihi mücadeleleri ve toplumsal hayatları anlatılmaktadır. Bu destanı bilim dünyasına tanıtan, Çokhan Velihanof; derlenmiş bölümlerini bir bütün olarak yayımlayan, Alman Türkolog Radkoff’tur.
ÂŞIK TARZI HALK EDEBİYATI





Halk arasında aşık sözcüğüyle anılan ozanların oluşturduğu dindışı edebiyattır. Aşıklar, saz eşliğindekoşma, semai, varsağı, destan gibi nazım biçimlerini düzer ve söylerler. Halkı hem eğlendirir, hem de yerine göre hikmetli, öğütlü [You must be registered and logged in to see this link.]iyle eğitirler. Başka ozanların şiirlerini (usta malı şiirleri) söyledikleri de olur. Genellikle dindışı konuları işlerler. Aşk, özlem, ölüm, gurbet gibi temalar ön plandadır. Doğa ile ilgili temalar araç olarak kullanılır. Ancak aşıkların doğaya bakışları daha gerçekçi, canlı ve somuttur. Okuma yazma bilen, şehirlerde yetişip tahsil görmüş olanlar arasında [You must be registered and logged in to see this link.] ile [You must be registered and logged in to see this link.]tarzında şiirler söyleyenler de görülmekle birlikte hece ölçüsünü, dörtlük birimini, koşma, semai, varsağı, destan nazım biçimlerini kullanırlar.
NOT



Aşıklar genellikle dindışı konuları işlerler.Bunun için Aşık Tarzı Halk Edebiyatına “Dindışı Halk Edebiyatı” diyenler de vardır. Ancak aşıkların pek çoğu dini-tasavvufi şiirler de söylemişlerdir. Hatta bazılarının tasavvufi yönü ağır basar.
NOT



Halk Edebiyatı ürünlerinin yazıldığı, bugünkü şiir antolojilerine benzer eserlere cönk denir. Cönklerde ozanların hayatları hakkında bilgi de bulunabilir. Belli bir yönteme dayanmayan cönklere, bazen büyüler, ilaç tarifleri, halk hikayeleri gibi şiirle ilgisi olmayan şeyler de katılmıştır.