1856-1879 DÖnemİnde Osmanli Mİllİ EĞİtİm Sİstemİnde

1856-1879 DÖNEMİNDE OSMANLI MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİNDE REFORM ÇALIŞMALARININ YAPISI VE SEYRİ Ocak 1997 GİRİŞ I. EĞİTİM REFORMU SÜRECİNDE ÇATIŞAN GURUPLAR a)1.Gurup:Gelenekçiler, b)2.Grup:Batıcılar, c)Üçüncü Gurup:Sentezciler II. EĞİTİM MÜESSESELERİ VE FONKSİYONLARI a)İdari Müesseseler aa) Encümen-i Daniş ab) Meclis-i Maarif-i Umumiye ac) Meclis-i Muhtelit-i Maarif b)Eğitim Birimleri(Okullar) ba)Darülfünun bb) Galatasaray Sultanisi bc)Darülmaarif bd)Darulmuallimin be)Darülmuallimat Sonuç ve Genel değerlendirme GİRİŞ Tanzimat öncesi Osmanlı’da her alandaki kurum ve müesseslerde ciddi bir çözülme ve bozulma yaşanıyordu. Bu bozulmaların yaşandığı kurumlardan biri de eğitim müessesi idi. Bozulan müesseselerin yeniden toparlanma çalışmalarında eğitim sistemi de önemli bir paya sahipti. Osmanlı’da hemen her müessese taklit, istibdat ve guruplaşmalarla dejenere olmuştu. Bu vasatta Osmanlı ciddi bir siyasal ve ekonomik zaaf içinde idi. Bu arada Batı Dünyasının kaydettiği gelişme ve Batı’nın her geçen gün Osmanlı’’da ağırlığını yükseltmesi çözüm arayışlarında dikkatleri Batı’ya yöneltti. Bu arada pek tabiî ki Batı’da aranan çözümlerden birisi de eğitim alanında idi. Osmanlı’daki gerilemenin nedenleri arasında bir şeylerin eksikliği açıktı. Batı’nın gelişmesinin nedenleri arasında ise bir şeylerin farklılığı ve fazlalığı söz konusu idi. Bu gelişme Batı ile ilişkilerin geliştirilmesinde yabancı dil bilgisini çok önemli bir konuma getirdi. Yabancı dil ve ezici ağırlıkla Fransızca en çok rağbet gören lisan oldu. Fransızca bilenler kamu görevlerinde süratle yükseldiler ve Batı’da olup bitenlerin Osmanlı’ya taşınmasının öncüleri oldular. 1856 sonrasında iyice gelişen bu ilişki ve bunun getirdiği yeni, farklı ve çatışan fikir ortamında eğitim sistemi üç farklı karakter ve bu karakterleri temsil eden kişiler arasındaki tartışmalarla şekilleniyordu. Şüphesiz bu şekillenmenin kökeni Tanzimat öncesi gelişmelere kadar uzanır. Bu makalede konunun 1856 öncesi safhalarının tartışılmasından çok bu tarihten sonraki yaklaşık 20 yıllık dönemde meydana gelen hızlı gelişmeler üzerinde durulacaktır. Osmanlı eğitim sistemindeki reform çalışmaları geleneksel medrese eğitiminde meydana gelen tıkanıklıkla birlikte gelişmiştir. Bu gelişmede çatışma halinde olan üç gurup vardır: Birincisi öteden beri var olan geleneksel eğitimdir, medresedir. Medrese Osmanlı’nın son döneminde çoğunlukla din ilimlerinin öğretilmesinde odaklanmıştır. İkinci gurupta ise sözü edilen gelenekçilere tepki olarak gelişen ve mevcut eğitim bunalımı ve çözülmenin nedeni olarak mevcut sistemi gören tamamen Batıcı olanlar yer almaktadır. Bu gurupta din ve fen ilimlerinin tamamen birbirinden ayrılması, hatta birincisinin ikincisine mani olması nedeniyle ortadan kaldırılması gereği vurgulanmaktadır. Bu guruba göre din bilimsel gelişmeye manidir. Batıcı olan bu gurup, Batı’nın bilim, kültür ve felsefesinin tamamen bir bütün olarak Osmanlıya taşınması gereğini savunur. Bu iki gurubun ortasında sorunun dinde veya çözümün topyekün Batı kültür ve biliminde olmadığını savunan ve bu ikisi arasında bir sentez üreten gurup bulunmaktadır. Sentezci gurup Osmanlı’nın bütün müesseselerinin dine dayalı olduğunu, dinden vazgeçilemeyeceğini, ancak Batı’nın biliminin reddedilmesinin de mümkün olmadığını savunur. Çözüm olarak Batı’nın kültür, inanç ve felsefesinden arındırılan, fenlerinin(bilimlerinin) taşınmasını ve bu değerlerin İslâm dini ile birlikte yan yana getirilmesini savunur. Osmanlı’da eğitim reformu bu üç gurup arasında bir dizi karmaşık ilişkiler ve iniş-çıkışlar göstermektedir. Bu çalışmamızda bu üç gurubun temel yapısı üzerinde durulacaktır. Bu gurupların durumları, temsilcileri ve bu temsilcilerden örnek şahsiyetlerin eğitim yapıları analiz edilecektir. Ayrıca sözü edilen bu ilişkilerin gerçekleşmesinde ortaya çıkan eğitim müesseselerinin yapıları ve fonksiyonları üzerinde durulacak ve bu şekilde eğitim reformunun 1856 sonrası 20 yıllık dönemde izlediği seyrin yapısı tanımlanmaya çalışılacaktır. Sonuçta özellikle bahsi edilen dönem itibariyle Osmanlı eğitim sisteminin içinde bulunduğu dönemin temel karakterleri özetlenecektir. I. EĞİTİM REFORMU SÜRECİNDE ÇATIŞAN GURUPLAR Osmanlı eğitim reformu geleneksel medrese eğitiminde meydana gelen tıkanıklıkla birlikte gündeme gelmiştir. Eğitimde reform yapılması ihtiyacının hissedilişinde iç tıkanıklığın gözlenmesi kadar Batı ile kurulan temasların kazandırdığı yeni düşünce biçimlerinin de etkisi vardır.